òåêñò • ïåðåâîäû • commentarii • varialectio • prosodia
Cum tot sustineas et tanta negotia solus, 6861
res Italas armis tuteris, moribus ornes, 6862
legibus emendes, in publica commoda peccem, 6863
si longo sermone morer tua tempora, Caesar. 6864
5 Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux, 6865
post ingentia facta deorum in templa recepti, 6866
dum terras hominumque colunt genus, aspera bella 6867
conponunt, agros adsignant, oppida condunt, 6868
ploravere suis non respondere favorem 6869
10 speratum meritis. diram qui contudit hydram 6870
notaque fatali portenta labore subegit, 6871
comperit invidiam supremo fine domari. 6872
urit enim fulgore suo qui praegravat artis 6873
infra se positas; exstinctus amabitur idem: 6874
15 praesenti tibi maturos largimur honores 6875
iurandasque tuum per numen ponimus aras, 6876
nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes. 6877
sed tuus hic populus sapiens et iustus in uno 6878
te nostris ducibus, te Grais anteferendo, 6879
20 cetera nequaquam simili ratione modoque 6880
aestimat et, nisi quae terris semota suisque 6881
temporibus defuncta videt, fastidit et odit, 6882
sic fautor veterum, ut tabulas peccare vetantis, 6883
quas bis quinque viri sanxerunt, foedera regum 6884
25 vel Gabiis vel cum rigidis aequata Sabinis, 6885
pontificum libros, annosa volumina vatum 6886
dictitet Albano Musas in monte locutas. 6887
si, quia Graiorum sunt antiquissima quaeque 6888
scripta vel optima, Romani pensantur eadem 6889
30 scriptores trutina, non est quod multa loquamur: 6890
nil intra est olea, nil extra est in nuce duri; 6891
venimus ad summum fortunae: pingimus atque 6892
psallimus et luctamur Achivis doctius unctis. 6893
si meliora dies, ut vina, poemata reddit, 6894
35 scire velim, chartis pretium quotus adroget annus. 6895
scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter 6896
perfectos veteresque referri debet an inter 6897
vilis atque novos? excludat iurgia finis. 6898
‘est vetus atque probus, centum qui perficit annos.’ 6899
40 quid? qui deperiit minor uno mense vel anno, 6900
inter quos referendus erit? veteresne poetas 6901
an quos et praesens et postera respuat aetas? 6902
‘iste quidem veteres inter ponetur honeste, 6903
qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.’ 6904
45 utor permisso caudaeque pilos ut equinae 6905
paulatim vello et demo unum, demo etiam unum, 6906
dum cadat elusus ratione ruentis acervi 6907
qui redit ad fastus et virtutem aestimat annis 6908
miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. 6909
50 Ennius, et sapiens et fortis et alter Homerus, 6910
ut critici dicunt, leviter curare videtur 6911
quo promissa cadant et somnia Pythagorea; 6912
Naevius in manibus non est et mentibus haeret 6913
paene recens? adeo sanctum est vetus omne poema. 6914
55 ambigitur quotiens, uter utro sit prior, aufert 6915
Pacuvius docti famam senis, Accius alti, 6916
dicitur Afrani toga convenisse Menandro, 6917
Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi, 6918
vincere Caecilius gravitate, Terentius arte. 6919
60 hos ediscit et hos arto stipata theatro 6920
spectat Roma potens, habet hos numeratque poetas 6921
ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo. 6922
interdum volgus rectum videt, est ubi peccat: 6923
si veteres ita miratur laudatque poetas, 6924
65 ut nihil anteferat, nihil illis conparet, errat; 6925
si quaedam nimis antique, si pleraque dure 6926
dicere credit eos, ignave multa fatetur, 6927
et sapit et mecum facit et Iove iudicat aequo. 6928
non equidem insector delendave carmina Livi 6929
70 esse reor, memini quae plagosum mihi parvo 6930
Orbilium dictare; sed emendata videri 6931
pulchraque et exactis minimum distantia miror. 6932
inter quae verbum emicuit si forte decorum, 6933
si versus paulo concinnior unus et alter, 6934
75 iniuste totum ducit venditque poema. 6935
indignor quicquam reprendi, non quia crasse 6936
conpositum inlepideve putetur, sed quia nuper, 6937
nec veniam antiquis, sed honorem et praemia posci. 6938
recte necne crocum floresque perambulet Attae 6939
80 fabula si dubitem, clament periisse pudorem 6940
cuncti paene patres, ea cum reprendere coner, 6941
quae gravis Aesopus, quae doctus Roscius egit: 6942
vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt, 6943
vel quia turpe putant parere minoribus et quae 6944
85 inberbes didicere, senes perdenda fateri. 6945
iam Saliare Numae carmen qui laudat et illud, 6946
quod mecum ignorat, solus volt scire videri, 6947
ingeniis non ille favet plauditque sepultis, 6948
nostra sed inpugnat, nos nostraque lividus odit. 6949
90 quod si tam Graecis novitas invisa fuisset 6950
quam nobis, quid nunc esset vetus? aut quid haberet 6951
quod legeret tereretque viritim publicus usus? 6952
ut primum positis nugari Graecia bellis 6953
coepit et in vitium fortuna labier aequa, 6954
95 nunc athletarum studiis, nunc arsit equorum, 6955
marmoris aut eboris fabros aut aeris amavit, 6956
suspendit picta voltum mentemque tabella, 6957
nunc tibicinibus, nunc est gavisa tragoedis; 6958
sub nutrice puella velut si luderet infans, 6959
100 quod cupide petiit, mature plena reliquit. 6960
[quid placet aut odio est, quod non mutabile credas?] 6961
hoc paces habuere bonae ventique secundi. 6962
Romae dulce diu fuit et sollemne reclusa 6963
mane domo vigilare, clienti promere iura, 6964
105 cautos nominibus rectis expendere nummos, 6965
maiores audire, minori dicere per quae 6966
crescere res posset, minui damnosa libido. 6967
mutavit mentem populus levis et calet uno 6968
scribendi studio: pueri patresque severi 6969
110 fronde comas vincti cenant et carmina dictant. 6970
ipse ego, qui nullos me adfirmo scribere versus, 6971
invenior Parthis mendacior et prius orto 6972
sole vigil calamum et chartas et scrinia posco. 6973
navem agere ignarus navis timet, habrotonum aegro 6974
115 non audet nisi qui didicit dare; quod medicorum est 6975
promittunt medici, tractant fabrilia fabri: 6976
scribimus indocti doctique poemata passim. 6977
hic error tamen et levis haec insania quantas 6978
virtutes habeat, sic collige: vatis avarus 6979
120 non temere est animus: versus amat, hoc studet unum; 6980
detrimenta, fugas servorum, incendia ridet; 6981
non fraudem socio puerove incogitat ullam 6982
pupillo; vivit siliquis et pane secundo, 6983
militiae quamquam piger et malus, utilis urbi, 6984
125 si das hoc, parvis quoque rebus magna iuvari. 6985
os tenerum pueri balbumque poeta figurat, 6986
torquet ab obscaenis iam nunc sermonibus aurem, 6987
mox etiam pectus praeceptis format amicis, 6988
asperitatis et invidiae corrector et irae; 6989
130 recte facta refert, orientia tempora notis 6990
instruit exemplis, inopem solatur et aegrum. 6991
castis cum pueris ignara puella mariti 6992
disceret unde preces, vatem ni Musa dedisset? 6993
poscit opem chorus et praesentia numina sentit, 6994
135 caelestis inplorat aquas docta prece blandus, 6995
avertit morbos, metuenda pericula pellit, 6996
inpetrat et pacem et locupletem frugibus annum: 6997
carmine di superi placantur, carmine Manes. 6998
agricolae prisci, fortes parvoque beati, 6999
140 condita post frumenta levantes tempore festo 7000
corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem 7001
cum sociis operum et pueris et coniuge fida 7002
Tellurem porco, Silvanum lacte piabant, 7003
floribus et vino Genium memorem brevis aevi. 7004
145 Fescennina per hunc inventa licentia morem 7005
versibus alternis opprobria rustica fudit, 7006
libertasque recurrentis accepta per annos 7007
lusit amabiliter, donec iam saevos apertam 7008
in rabiem coepit verti iocus et per honestas 7009
150 ire domos inpune minax. doluere cruento 7010
dente lacessiti; fuit intactis quoque cura 7011
condicione super communi; quin etiam lex 7012
poenaque lata, malo quae nollet carmine quemquam 7013
describi: vertere modum, formidine fustis 7014
155 ad bene dicendum delectandumque redacti. 7015
Graecia capta ferum victorem cepit et artis 7016
intulit agresti Latio. sic horridus ille 7017
defluxit numerus Saturnius et grave virus 7018
munditiae pepulere; sed in longum tamen aevum 7019
160 manserunt hodieque manent vestigia ruris. 7020
serus enim Graecis admovit acumina chartis 7021
et post Punica bella quietus quaerere coepit, 7022
quid Sophocles et Thespis et Aeschylos utile ferrent. 7023
temptavit quoque rem si digne vertere posset, 7024
165 et placuit sibi, natura sublimis et acer; 7025
nam spirat tragicum satis et feliciter audet; 7026
sed turpem putat inscite metuitque lituram. 7027
creditur, ex medio quia res accersit, habere 7028
sudoris minimum, sed habet comoedia tanto 7029
170 plus oneris, quanto veniae minus. adspice, Plautus 7030
quo pacto partis tutetur amantis ephebi, 7031
ut patris attenti, lenonis ut insidiosi, 7032
quantus sit Dossennus edacibus in parasitis, 7033
quam non adstricto percurrat pulpita socco. 7034
175 gestit enim nummum in loculos demittere, post hoc 7035
securus, cadat an recto stet fabula talo. 7036
quem tulit ad scaenam ventoso Gloria curru, 7037
exanimat lentus spectator, sedulus inflat: 7038
sic leve, sic parvum est, animum quod laudis avarum 7039
180 subruit aut reficit. valeat res ludicra, si me 7040
palma negata macrum, donata reducit opimum. 7041
saepe etiam audacem fugat hoc terretque poetam, 7042
quod numero plures, virtute et honore minores, 7043
indocti stolidique et depugnare parati, 7044
185 si discordet eques, media inter carmina poscunt 7045
aut ursum aut pugiles; his nam plebecula gaudet. 7046
verum equitis quoque iam migravit ab aure voluptas 7047
omnis ad incertos oculos et gaudia vana. 7048
quattuor aut pluris aulaea premuntur in horas, 7049
190 dum fugiunt equitum turmae peditumque catervae; 7050
mox trahitur manibus regum fortuna retortis, 7051
esseda festinant, pilenta, petorrita, naves, 7052
captivum portatur ebur, captiva Corinthus. 7053
si foret in terris, rideret Democritus, seu 7054
195 diversum confusa genus panthera camelo 7055
sive elephans albus volgi converteret ora; 7056
spectaret populum ludis attentius ipsis, 7057
ut sibi praebentem nimio spectacula plura; 7058
scriptores autem narrare putaret asello 7059
200 fabellam surdo. nam quae pervincere voces 7060
evaluere sonum, referunt quem nostra theatra? 7061
Garganum mugire putes nemus aut mare Tuscum: 7062
tanto cum strepitu ludi spectantur et artes 7063
divitiaeque peregrinae; quibus oblitus actor 7064
205 cum stetit in scaena, concurrit dextera laevae. 7065
‘dixit adhuc aliquid?’ ‘nil sane.’ ‘quid placet ergo?’ 7066
‘lana Tarentino violas imitata veneno.’ 7067
ac ne forte putes me quae facere ipse recusem, 7068
cum recte tractent alii, laudare maligne: 7069
210 ille per extentum funem mihi posse videtur 7070
ire poeta meum qui pectus inaniter angit, 7071
inritat, mulcet, falsis terroribus inplet, 7072
ut magus, et modo me Thebis, modo ponit Athenis. 7073
verum age et his, qui se lectori credere malunt 7074
215 quam spectatoris fastidia ferre superbi, 7075
curam redde brevem, si munus Apolline dignum 7076
vis conplere libris et vatibus addere calcar, 7077
ut studio maiore petant Helicona virentem. 7078
multa quidem nobis facimus mala saepe poetae – 7079
220 ut vineta egomet caedam mea – cum tibi librum 7080
sollicito damus aut fesso; cum laedimur, unum 7081
siquis amicorum est ausus reprehendere versum; 7082
cum loca iam recitata revolvimus inrevocati; 7083
cum lamentamur non adparere labores 7084
225 nostros et tenui deducta poemata filo; 7085
cum speramus eo rem venturam, ut simul atque 7086
carmina rescieris nos fingere, commodus ultro 7087
arcessas et egere vetes et scribere cogas. 7088
sed tamen est operae pretium cognoscere, qualis 7089
230 aedituos habeat belli spectata domique 7090
virtus, indigno non committenda poetae. 7091
gratus Alexandro regi magno fuit ille 7092
Choerilus, incultis qui versibus et male natis 7093
rettulit acceptos, regale nomisma, Philippos. 7094
235 sed veluti tractata notam labemque remittunt 7095
atramenta, fere scriptores carmine foedo 7096
splendida facta linunt. idem rex ille, poema 7097
qui tam ridiculum tam care prodigus emit, 7098
edicto vetuit, nequis se praeter Apellen 7099
240 pingeret aut alius Lysippo duceret aera 7100
fortis Alexandri voltum simulantia. quodsi 7101
iudicium subtile videndis artibus illud 7102
ad libros et ad haec Musarum dona vocares, 7103
Boeotum in crasso iurares aere natum. 7104
245 at neque dedecorant tua de se iudicia atque 7105
munera quae multa dantis cum laude tulerunt 7106
dilecti tibi Vergilius Variusque poetae 7107
nec magis expressi voltus per aenea signa 7108
quam per vatis opus mores animique virorum 7109
250 clarorum adparent. nec sermones ego mallem 7110
repentis per humum quam res conponere gestas 7111
terrarumque situs et flumina dicere et arces 7112
montibus inpositas et barbara regna tuisque 7113
auspiciis totum confecta duella per orbem 7114
255 claustraque custodem pacis cohibentia Ianum 7115
et formidatam Parthis te principe Romam, 7116
si quantum cuperem possem quoque; sed neque parvom 7117
carmen maiestas recipit tua nec meus audet 7118
rem temptare pudor quam vires ferre recusent. 7119
260 sedulitas autem, stulte quem diligit, urget, 7120
praecipue cum se numeris commendat et arte. 7121
discit enim citius meminitque libentius illud 7122
quod quis deridet quam quod probat et veneratur. 7123
nil moror officium quod me gravat ac neque ficto 7124
265 in peius voltu proponi cereus usquam 7125
nec prave factis decorari versibus opto, 7126
ne rubeam pingui donatus munere et una 7127
cum scriptore meo capsa porrectus operta 7128
deferar in vicum vendentem tus et odores 7129
270 et piper et quidquid chartis amicitur ineptis. 7130
Íà ñàéòå èñïîëüçóåòñÿ ãðå÷åñêèé øðèôò.